Artikel in de Mare

Onderstaand artikel van mijn hand is verschenen in het Leids Universitair weekblad de Mare.

Je kunt het hier lezen of op de website van de Mare: http://www.mareonline.nl/artikel/0809/33/0701/

Help, de leeuwen verdwijnen
Leidse bezuinigingen bedreigen natuurbescherming in Centraal en West-Afrika

In Noord-Kameroen brengen Leidse onderzoekers via gps de leeuwenpopulatie in kaart. Uitgerekend nu de natuurbescherming onder grote druk staat, wordt het veldstation wegbezuinigd. Een biologische ramp dreigt, betoogt masterstudent Hermen Visser.

Het Centrum voor Milieukundige en Ontwikkelingsstudies (Centre d‘Etude de l‘Environnement et du Développement au Cameroun, CEDC), gevestigd in Noord Kameroen is een samenwerkingsverband tussen het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden (CML en Université de Dschang, Kameroen. Sinds 1990 is het CEDC een populaire stageplaats waar veel studenten het onderzoek van hun dromen verrichten. De enorme culturele en biologische diversiteit van Noord-Kameroen werkt als een ware biologen- en antropologenmagneet.

Een van de vele projecten richt zich op het conflict tussen leeuwen en de lokale bevolking in en rond het Waza Nationaal Park, een gebied in het hoge noorden van Kameroen dat wordt ingesloten door Nigeria en Tsjaad. De politieke onrust in de buurtlanden is merkbaar aan de grote hoeveelheid militairen op straat en de konvooien van de Verenigde Naties. Het park heeft een oppervlakte van 160.000 hectare en is daarmee groter dan bijvoorbeeld de Masai Mara in Kenia, of de Serengeti in Tanzania. Toch kent Waza nauwelijks internationale bekendheid. Waza wordt omgeven door dorpen en landbouwgebieden. Doordat het park geen omheining heeft, is vrij verkeer van mensen en dieren mogelijk. Dit resulteert in economische schade door dieren die het park verlaten en ecologische druk van mensen die, illegaal, het park betreden: een klassiek milieuprobleem.

Een goed voorbeeld hiervan vormen de problemen rondom de leeuwenpopulatie. Sommige leeuwen verlaten het park, om eenvoudig voedsel (koeien, paarden, geiten, etc.) te vangen. Hierbij riskeren ze het om gedood te worden door herders die hun vee beschermen. Omgekeerd laten herders hun vee in het park drinken, waardoor ze de leeuwen als het ware eenvoudige voedsel voorschotelen. Ook binnen de parkgrenzen verdedigen herders hun vee en worden leeuwen gedood. De leeuwenpopulatie staat door deze omstandigheden al jaren onder druk, maar was tot dusverre in staat zichzelf in stand te houden. Gedurende de tijd die ik in het park doorbracht kreeg ik de indruk dat daar verandering in komt.

Eind januari reisde ik naar Kameroen om data te verzamelen voor mijn masteronderzoek. Om een reconstructie te maken van het dieet van leeuwen, zocht ik naar karkassen. In het park lopen verschillende leeuwen met een halsband, voorzien van een gps-apparaat dat ieder half uur registreert waar de leeuw zich bevindt. De op deze manier verkregen data bieden gedetailleerde informatie over het verspreidingspatroon van de leeuwen binnen en buiten het park.

Leeuwen slapen gemiddeld twintig uur per dag en zijn ‘s nachts vier uur actief. Activiteit bestaat voornamelijk uit jagen. Als de jacht succesvol is, gaat de leeuw eten waarbij hij niet of nauwelijks beweegt. Deze inactiviteit is terug te zien in het verspreidingspatroon van de leeuw: er ontstaat een cluster van datapunten op één locatie. Op dergelijke clusterplekken zocht ik naar de resten van leeuwenmaaltijden: karkassen van wilde antilopensoorten, olifanten, giraffes, etc. Zodoende heb ik zo’n beetje het hele park gezien en kwam in delen van het park die gesloten zijn voor toeristen. In die afgelegen gebieden stuitte ik op zaken die niet in een nationaal park horen: stropers met zakken vol vlees, herders met koeien, mensen die hout aan het kappen waren, vers geschoten antilopen en verbrande resten van een olifant. Bovendien heb ik kampeerplekken van vissers en stropers gevonden waar het vlees in de bomen hing en het kampvuur nog rookte. Door de aanwezigheid van vissers en stropers waren waterpoelen onbruikbaar voor wilde dieren, terwijl ze essentieel zijn voor de overleving tijdens het droge seizoen.

Koeien, geiten en schapen concurreren met wilde herbivoren om ruimte, water en voedsel. Door stroperij loopt de populatie kob, een antilopensoort en tevens het favoriete voedsel van de leeuwen in Waza, schrikbarend terug. De schadelijke impact van illegale menselijke activiteiten op het park is duidelijk zichtbaar. Waar vorig jaar nog leeuwen en antilopen in overvloed waren te vinden, is het nu akelig leeg en bezaaid met koeienpoep. Waza verandert in een walhalla voor koeien, stropers en vissers.

Officieel zou een nationaal park moeten worden beschermd tegen menselijke exploitatie en bezetting. Dus strikt genomen is Waza de status nationaal park niet meer waard. De persoon die verantwoordelijk is voor het beheer en de bescherming van het park is ‘le conservateur’, een man die in dienst is van het ministerie van Bos- en Natuurbeheer. Hiervoor heeft hij een team van zogeheten ecoguards tot zijn beschikking die patrouilleren en bevoegd zijn om stropers en andere overtreders op te pakken.

Om zijn werk te veraangenamen, vertelde ik het hem in het begin als ik iets illegaals had gezien. Hij ging niet over tot actie, maar beschouwde mijn opmerkingen als beschuldiging en was zwaar beledigd. In het vervolg hield ik mijn mond. Welgeteld één keer heb ik iets van zijn werk vernomen: een patrouille buiten het park. Verder hoorde ik dat een stroper die was neergeschoten en gearresteerd uit het ziekenhuis kon ontsnappen. Gezien de staat waarin het park verkeerde en de houding van de conservateur, kreeg ik het vermoeden dat hij ofwel niet capabel was, ofwel steekpenningen ontving van herders. Het is niet eenvoudig om te moeten aanzien hoe een park door nalatigheid van één persoon wordt vernietigd. En dat terwijl Waza naast van enorme biologische waarde, ook nog eens de belangrijkste toeristische trekpleister van Noord-Kameroen is.

Na overleg met mijn begeleider en CEDC-coördinator drs. Ralph Buij, besloten wij het via hogere politieke niveaus te spelen. We stelden een rapport samen waarin we alle waarnemingen gedetailleerd uiteen zette. Dit rapport is naar de verantwoordelijke partijen gestuurd. Om onze boodschap over te brengen aan een breed publiek, namen we contact op met Cameroon Radio & Television. Samen met een cameraploeg schoten wij beelden voor een documentaire en een nieuwsbericht. ‘Gelukkig’ kwamen we veel smoking guns tegen en voorzien van ons commentaar, moet de boodschap duidelijk zijn. Ik hoop dat de boodschap en het bewijsmateriaal van onze documentaire overtuigend genoeg zijn om de bevolking en de politiek van Kameroen duidelijk te maken dat zij hun leeuwen verliezen als er niet snel wordt ingegrepen.

Natuurlijk is het prachtig voor een student milieubiologie om onderzoek te kunnen doen naar leeuwen. Nog mooier is het om iets te kunnen doen om hen en hun leefomgeving te redden van de ondergang. Maar wat ik triest vind, is dat er in Kameroen zich nauwelijks iemand druk lijkt te maken en dat het buitenlandse investering vereist om de toekomst van de Kameroenese leeuw en zijn omgeving zeker te stellen.

De projecten die vanuit het CEDC worden uitgevoerd op het gebied van ontwikkeling en milieukunde worden grotendeels gefinancierd door het CML en verschillende initiatieven voor het beschermen van leeuwen in Centraal en West Afrika zijn afhankelijk van Leidse input. Nu de Leidse geldkraan wordt dichtgedraaid en aanwezigheid van Leidse expertise wordt beëindigd, staat de toekomst van de natuurbescherming in Noord-Kameroen en de bescherming leeuwen in Centraal en West-Afrika op losse schroeven.

Nadat ik terugkwam uit Kameroen, kreeg ik het bericht dat de halsband van Rosie, een leeuwin die nooit buiten het park is geweest, was teruggevonden. De halsband hing netjes in een boom, Rosie was verdwenen.


Hermen Visser is student biologie
Veldstations voortaan zonder Leids geld
Het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden was een zelfstandig instituut, dat veel van haar geld direct kreeg van het college van bestuur.

Aan die situatie kwam eind 2006 een eind. Het CML moest onderdeel worden van de bètafaculteit, en zeven ton bezuinigen op de omzet van drie miljoen.

Dat betekent onder meer dat de veldstations, één in Kameroen en één in de Filippijnen, het binnenkort zonder Leids geld moeten stellen.